Tembang macapat

Tembang Macapat

Kabudayan jawi menika maneka warna, kita saged syukur anggadahi kabudayan jawi wonten ing nagari kita, supados saged nguri-nguri tembang macapat dados sawijining tembang ingkang saged dipun lestariaken, salah sawijining inggih menika tembang mcapat.

Tembang yaiku reriptan utawa dhapukaning basa mawa paugeran tartamtu (gumathok) kang pamacane kudu dilagokake nganggo kagunan swara.Macapat iku tembang tradhisional ing tanah Jawa. Saben bait macapat nduweni baris kalimat sing diarani gatra, lan saben gatra nduwe sawetara guru wilangan (suku kata) tinamtu, lan dipungkasi nganggo uni pungkasan sing diarani guru lagu. Miturut Serat Mardawa lagu,anggitane R. Ng. Ranggawarsita lan serat Centhini karya pakubuwana V, macapat kaperang dadi 4 macem sekar/tembang:

a)        Maca sa-lagu (tembang gedhe kapisan/kawitan)

b)        Maca rong-lagu (tembang gedhe kapindho)

c)        Maca tri-lagu (tembang tengahan)

d)       Maca pat-lagu (tembang cilik)

A.    Tembang Jawa kaperang dadi 3, yaiku:

1.             Tembang gedhe utawa sekar ageng/kawi

Tembang gedhe mujudake piridan saka tembang Jawa Kuno kang diarani kakawin.Tembung kakawin asale saka tembung kawi kang tegese syair. Kang kalebu tembang gedhe kayata Lebdajiwa, Kusumawicitra, Sudiradraka, Manggalagita, Nagabanda, Basanta, Banjaransari, lan Pamularsih.Dene, tembang gedhe arupa kakawin utawa puisi tradhisional Jawa kuna, nanging ing jaman Mataram anyar, ora dipatrapake prabedan antara suku kata dawa lan cendhak.

2.             Tembang tengahan

Tembang tengahan uga sinebut tembang dhagelan, amarga umume tembang tengahan iku isine prenesan utawa dhagelan.Sanajan dhagelan nanging uga ngemu pitutur kang wigati. Kang kalebu tembang tengahan yaiku Balabak, Wirangrong, Jurudemung, Dudukwuluh, Pangajabsih, Lonthang, Palugon, Pranasmara, Rangsang Tuban, Sardula, lan Kawekas.

3.             Tembang cilik utawa sekar alit

Tembang cilik uga kawastan tembang/ sekar macapat, amarga olehe nembangake pedhotan wilangane 4-4. Kang kalebu sekar macapat yaiku pocung, gambuh, mijil, kinanthi, maskumambang, pangkur, sinom, asmaradhana, dhandhanggula, durma, lan megatruh.

Sakdurunge ana tembang macapat luwih dhisik keprungu rupakan kuno kang sinebut kidung, racikane mawa paugeran padha karo racikan lumrahe kang dienggo ing mangsa iki.Kenapa diarani tembang macapat?Amarga ana sawetara panemu, tembang macapat asale saka “maca+cepet”. Tembang macapat macane rikat, ora alon lan lagune ora kakehan cengkok. Uga ana sing negesi mawa cara jarwa dhosok, macapat=macane papat-papat, karepe menawa dilagokake pamedhote gatra wiwitan tiba wanda kaping papat. Lire,saben sawirama isi patang wanda. Ciri tembang macapat yaiku kaiket guru lagu, guru wilangan, lan guru gatra.

Tembang macapat utawi sekar macapat menika rereptan utawi karangan ingkang mawi paugeran gumathok. Pamaoasipun kedah dipunlagokaken ngangge kagunan suara (Padmasukaca 1960: 25).

Tembang Macapat yaiku reriptan utawa dhapukaning basa mawa paugeranipun tinamtu lan anggone maca (ngucapake) kudu dilagokake nganggo kagunan swara.

Manut sejarahipun ingkang ngripta tembang-tembang macapat menika PARA SUNAN. Tembang-tembang menika minangka sarana syi’ar nalika miwiti ngrembakakaken AGAMA ISLAM. Dene kang ngripta antawisipun :

        1. Sunan Giri               : * Tembang Asmaradana

                                  * Tembang Pocung

        2. Sunan Bonang         : * Tembang Durma

        3. Sunan Kudus          : * Tembang Maskumambang

                                  * Tembang Mijil

        4. Sunan Muria            : * Tembang Sinom

                                  * Tembang Kinanth

5. Sunan Muria       : * Tembang Pangkur.

Paugeran ingkang kaginakaken kangge ndhapuk tembang wau : guru gatra, guru wilangan, guru lagu.

        a. Guru gatra               : yaiku cacahing larik ana ing saben tembang.

b. Guru wilangan    : yaiku cacahing wanda (suku kata)  ing saben gatra.

c.  Guru lagu                       : yaiku tibaning swara ing pungkasaning gatra ( Vokal )

Tembang macapat wonten pinten-pinten pangartosan.

Kathah ingkang mastani sekar macapat pamaosipun kapedhot 4-4 wanda, manawi boten sekawan urut saking ngajeng gatra kawaos sekawan wanda kalajengaken langkunganipun.

NAMANING SEKAR MACAPAT

Satunggaling pamanggih, kangge pengeling-eling sekar macapat (11 sekar) kadidene nggambaraken cakramanggiling tiyang (daur hidup), saking lair ngantos pejah. Bab menika naming satunggaling usul, bokmenawi taksih wonten pamanggih sanesipun. Sedaya kedah dipunkurmati, amrih gampil mangertosipun.

1.  Bayi lair nama tembangipun                                                          : Mijil

2.  Bayi saya ageng prelu dipunlatih mlampah nama tembangipun    : Kinanthi

3.  Tuwuh dados remaja nama tembangipun si enom                         : Sinom

4.  Menawi enem nandhang asmara, nama tembangipun                    : Asmaradana

5.  Asmara menika endah, manis, nama tembangipun                        : Dhandhanggula

6.  Asmara ingkang nyawiji (gambuh) mangun kulawarga                 : Gambuh

7. Gesang tansaya sepuh, penggalihanipun dereng menep antawasipun nepsu kadonya lan akherat, maksih kambang- kambang, nama tembangipun                                                       : Maskumambang

8. Penggalipun wiwit condhong dhateng kapentingan ukhrowi  utawi akherat, nama tembangipun            : Durma

9. Yuswa sepuh, penggalihipun saya ngungkurake kadonyan            : Pangkur

10.Tiyang seda menika pegat/pedhot ruhipun/nyawanipun                : Megatruh

11. Mayit dipunbuntel dados pocong                                                 : Pocung

Istilah-istilah ing tembang macapat:

Ø  Cakepan yaiku tetembungan (lirik/syair) utawa unen-unen kang ana ing tembang.

Ø  Laras yaiku rasaning swara thinthingane gamelan. Laras diperang dadi loro, yaiku:

a.    Slendro

b.    Pelog

Ø  Titi laras (notasi) yaiku angka-angka kang minangka lelirune utawa gegantine wilahan gamelan kang uga nggambarake swaraning siji-sijine wilahan gamelan.

a.         Titi laras Slendro, angka-angkane:  1,2,3,5,6,1

b.        Titi laras Pelog, angka-angkane: 1,2,3,4,5,6,7

Ø  Cengkok yaiku lak-luking swara kang kanggo nglagokake tembang. Dadi cengkok iku mujudake “gaya utawa style” anggone nembangake gendhing.

              Ngarang tembang macapat iku ora angel, kapara gampang banget jalaran ing tembang macapat wis ana wewaton kang gumathok. Wewaton iku awujud guru gatra, guru lagu lan guru wilangan. Kajaba iku ana kalane dikantheni nganggo watak-watak tembang.

Wewatone gatra, guru wilangan lan guru lagu tembang macapat.

Aran	Gatra
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Pocung	12u	6a	8i	12a
Maskumambang	12i	6a	8i	8a
Gambuh	7u	10u	12i	8u	8o
Megatruh	12u	8i	8u	8i	8o
Mijil	10i	6o	10e	10i	6i	6u
Kinanthi	8u	8i	8a	8i	8a	8i
Asmarandana	8i	8a	8o/e	8a	7a	8u	8a
Durma	12a	7i	6a	7a	8i	5a	7i
Pangkur	8a	11i	8u	7a	12u	8a	8a	8i
Sinom	8a	8i	8a	8i	7i	8u	7a	8i	12a
Dhandhanggula	10i	10a	8e	7u	9i	7a	6u	8a	12i	7a

Kabudayan jawi menika maneka warna, kita saged syukur anggadahi kabudayan jawi wonten ing nagari kita, supados saged nguri-nguri tembang macapat dados sawijining tembang ingkang saged dipun lestariaken, salah sawijining inggih menika tembang mcapat.

Tembang yaiku reriptan utawa dhapukaning basa mawa paugeran tartamtu (gumathok) kang pamacane kudu dilagokake nganggo kagunan swara.Macapat iku tembang tradhisional ing tanah Jawa. Saben bait macapat nduweni baris kalimat sing diarani gatra, lan saben gatra nduwe sawetara guru wilangan (suku kata) tinamtu, lan dipungkasi nganggo uni pungkasan sing diarani guru lagu.

Titi laras utawa notasi gamelan jawa iku ana loro cacahe, yaiku slendro lan pelog

Slendro : Sak gembyang utawa sak oktaf kudu ana 5 titi laras. Jarak/ interval nadane mesthi padha.

1     2     3      5     6      1

             Ji    ro    lu mo  nem  ji

Pelog              : Sak gembyang ana 7 titi laras.Jarak/ interval nadane bedha.

   1      2      3     4        5      6          7    1

             Ji     ro     lu    pat    mo     nem       pi        ji

 

Sinau Nembang Macapat

(wudun)

Ngelmu iku kalakone kanthi laku,
lekase lawan kas,
tegese kas nyantosani,
setya budya pangekese dur angkara.